Tek Parti Dönmeinde Umumi Müfettişlikler 1927-1952

Umûmî Müfettişlikler'in 1952 yılında yürürlükten kaldırılması için hazırlanan yasa gerekçesinde, bu uygulamaya "Hindistan Genel Valiliği"ne benzer bir "idare tarzı ve koku"nun hâkim olduğu söylenmişti. Fiilen 20 yıl, hukuken 25 yıl yürürlükte kalan Umûmî Müfettişlikler, Tek Parti döneminin özel örgütlenmelerinden biridir. Millî Şef Dönemi adlı iki ciltlik eseriyle bilinen Cemil Koçak, bugüne dek üzerine hemen hiç çalışma yapılmayan, dönemin basınında bile pek az habere rastlanabilen bu uygulama konusunda yetkin bir inceleme sunuyor. Umûmî Müfettişlikler, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde olağanüstü yönetim sürecinin önemli bir halkasını oluşturur. Bayındırlık hizmetleri ve iktisadî konulardan günlük işlere dek her konuyu güvenlik ölçütüyle değerlendiren bir sıkı denetimi kurumsallaştırmışlardır. Cemil Koçak, bu kurumsallaşmayı, Osmanlı yönetim zihniyetinin Cumhuriyet'e devreden ve süreklilik taşıyan mirası olarak değerlendiriyor. Cumhuriyet döneminde Kürt sorununun seyrinde bu olağanüstü yönetim biçiminin taşıdığı özel önem biliniyor. Nitekim kurulan beş Umûmî Müfettişlik'ten üçü doğrudan doğruya bu sorunla ilgiliydi. Bunun yanında, Trakya örneğinde, Umûmî Müfettişlikler uygulaması, Tek-Parti yönetiminin göç, iskân, azınlıklar gibi konulara bakışına ilişkin ilginç veriler sunuyor. Özetle Türkiye'de devlet-toplum ilişkilerinin ve yakın siyasî tarihin kavranması açısından kilit önemde bir incelemeyle karşı karşıyayız