Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisülküttablık (Xvııı. Yüzyıl) 9786050847376 _{Diplomasi geleneğinin öncüsü: Reisülküttablık}

Reisülküttâblık, isminin çağrıştırdığı manaya uygun olarak bir grup kâtibin yönetimi şeklinde ortaya çıkmış bir müessesedir. Osmanlı devlet teşkilâtının merkezî yönetim organı olan Divân-ı Hümâyûn’un, mâliye haricindeki bürokrasisini yürüten bu kâtipler “Dîvân-ı Hümâyûn kâtibi” olarak anılmakta ve nişancıya bağlıydılar. Reisülküttab, Bâbıâli'nin oluşum sürecinde nişancının yönetiminden çıkarak önem kazanmaya başlamış ve devletin en üst düzey bürokratları arasına girmiştir.

Doç. Dr. Recep Ahıshalı’nın Osmanlı Devlet Teşkilâtında Reisülküttâblık (XVIII. Yüzyıl) isimli eseri XVIII. yüzyıla odaklanarak reisülküttâblığın geçirdiği bu dönüşüme ve artan önemine dikkat çekmektedir. Üç ana bölümden oluşan bu çalışma, XVIII. yüzyılda reisülküttâblığın devlet teşkilâtında ve Osmanlı kültür hayatı içerisindeki yerine odaklanmaktadır. İlk iki bölümde reisülküttâbların XVIII. yüzyıldaki yetişme prosedürü, menşeleri, tayin, azil veya yükselmelerinde rol oynayan faktörler, reisülküttâblığa bağlı kalemler ile reisülküttâbın iç işleri ve dış işlerindeki görevlerini etraflıca inceleyen yazar,  reisülküttâbın devlet teşrifatındaki yerini de son bölümde ele almaktadır.

En başta Divân-ı Hümâyûn’da gündeme getirilen kanunnameler, fermanlar ve benzeri konuların yazıya dökülerek nişancının yönetimi altında gelişen reisülküttâblık makamı, ilerleyen yıllarda diplomatik ilişkilerin artmasıyla diğer devletlerle yapılan yazışmalardan sorumlu hâle gelmiştir. Buna mukabil reisülküttâblığın Osmanlı bürokrasisindeki önemi giderek artmış ve nihayetinde bu makamdaki kişilerin dışişlerinde üstlendiği görevlerden ötürü bu yönü daha baskın hâle gelmiş ve nihayet ismi önce Umûr-ı Hariciye Nezâreti’ne çevrilmiş daha sonra Hâriciye Nezâreti ismiyle bürokrasideki yolculuğuna devam etmiştir.

Reisülküttâblıktan Hariciye’ye Osmanlı İmparatorluğu’nun dünyaya açılan kapısı; dış işlerinin tarihî serüveni bu kitapta…

Bu kitap, Osmanlı bürokrasisinin en önemli makamlarından olmasına karşın üzerine pek fazla çalışma yapılmamış olan reisülküttablığı bütün veçheleriyle ele almaktadır. Reisülküttâblığın devlet teşkîlâtında ve Osmanlı kültür hayatı içerisindeki yeri, reisülküttâbların tayin, azil veya yükselmelerinde rol oynayan faktörler, reisülküttâblığa bağlı kalemler ile reisülküttâbın görevlerini etraflıca inceleyen kitap, kapsamlı bir çalışma olması hasebiyle alandaki büyük bir boşluğu doldurmaktadır.

XVIII. yüzyıl genel olarak Osmanlı Devleti'nin müesseseleriyle birlikte gerileme sürecine girdiği zaman olarak kabul edilmekle birlikte, as-lında reisülküttâblık makamı bunun her alana teşmil edilemeyeceğini, özel olarak kendi gelişmesi, genel olarak ise hem kendine bağlı kalemlerin gösterdiği gelişme, hem de buna paralel bir gelişme seyri takip eden Bâbıâlî'deki diğer kalemler göstermektedir.

Osmanlı bürokrasisi içinde çok önemli bir yeri olmasına rağmen reisülküttablık makamını ayrıntılı bir şekilde inceleyen çok fazla çalışma yok. Bu kitap reisülküttablık üzerine yapılmış en kapsamlı çalışma olma özelliğini taşıyor. XV.yüzyılda teşkil olduğu düşünülen reisülküttablık makamını bütün yönleriyle inceleyen bu çalışma, reisülküttablığın zamanla geçirdiği değişime ve buna binaen Osmanlı bürokrasisi içinde kritik bir öneme sahip olduğu XVIII. yüzyıla odaklanıyor. Çalışmada sayısal verilerden çokça yararlanılması ve teknik ayrıntılara hatırı sayılır bir yer verilmesi de bu kitabı alandaki diğer çalışmaları besleyecek öncü bir çalışma hâline getiriyor.