Marc Format Bibliyografik Tanımlamanın Geleceği: FRBR, IFLA LRM, RDA, Bağlı Veri BIBFRAME Üzerine Kavramsal Bir Çalışma

MARC Formatı, bibliyografik denetleme için oluşturulmuştur ve 1960'ların ortalarından beri yaklaşık altmış bir yıldır sürekli olarak kullanılmaktadır. Kütüphane topluluğu, bibliyografik verileri kaydetmek ve paylaşmak için MARC’ı kullanmaktadır. Bir MARC kaydı, tanımlanan bir kaynak ve onun fiziksel taşıyıcısı hakkında gerekli bilgileri içermektedir. Ulusal ihtiyaçlar doğrultusunda USMARC, UNIMARC, UKMARC ve CANMARC gibi farklı MARC formatları geliştirilmiştir. Bu kapsamda 1990 yıllarda bir TÜRKMARC formatının geliştirilmesi üzerine görüşler ve öneriler bulunulmuştur. 2000 yılında ise TÜRKMARC konusunu ele alan bir yüksek lisans tez çalışmasını yapmıştım. En son geliştirilen MARC 21 ise günümüzde en yaygın kullanılan formattır. MARC formatın ve beraberinde kullanılan AAKK2’nin web teknolojilerini ve özellikle semantik webin gelişimlerini desteklemekte yetersiz kalması üzerine kütüphane toplumu hem kendi ihtiyaçlarını hem de değişen kullanıcı ihtiyaçlarını karşılamak için farklı model ve standartlar geliştirmiştir. FRBR ile bibliyografik kayıtların daha etkin bir şekilde görünümünü sağlamak için bir varlık ilişkisi modeli geliştirilmiştir. FRBR dışında iki farklı işlevsel modeli olarak yazar otoriteleri için FRAD ve konu otoriteleri için FRSAD kütüphane toplumunun hizmetine sunulmuştur. Ardından AAKK2’nin yeni kütüphane materyallerini kapsaması için genişletilmiş olmasına rağmen içerik, medya ve tanımlamada yetersiz kalması üzerine dijital ortam için tasarlanmış bir standart yani RDA geliştirilmiştir. IFLA LRM ise, FRBR, FRAD ve FRSAD modellerinin tek bir dokümanda uyumlaştırılması ile oluşturulmuştur. 2005 yıllarında ise RDA ile geliştirilen kütüphane kayıtlarının internetteki diğer topluluklar tarafından tanınan ve paylaşılan bir web standardı olan Bağlı Veri (Linked Data) ile uyumlu olacak şekilde kataloglanması veya açıklanması ve de zenginleştirilmesinin önemi ortaya çıkmıştır. Son olarakta, bibliyografik bir standart olarak MARC'nin yerini almayı ve de ağ ortamındaki kütüphane verilerini optimize etmek için bir çerçeve sağlamayı amaçlamaktan daha da öteye giden bir model olarak BIBFRAME’in geliştirildiği gözlenmiştir. Tüm bu gelişmeler ışığında kütüphane toplumunun MARC formatlarından bağlı verilere ve BIBFRAME geçişin başladığı ancak nispeten uzun süreceği tahmin edilmektedir.