DEVLET'İN YAHUDİLERİ VE “ÖTEKİ” YAHUDİ

Rıfat N. Bali'nin, Türkiye Yahudilerinin yakın dönem tarihine
ilişkin ayrıntılı araştırmaları, aynı zamanda Cumhuriyet
döneminin sosyal ve siyasal yapısına ışık tutuyor. Elinizdeki
kitapta, bu tarihten değişik kesitler yer almakta. Bunlardan
siyasal açıdan en dikkate değer olanı, Cumhuriyet'in ilk
döneminden beş Yahudi seçkininin biyografisidir: Hukukçu Gad
Franko, İttihatçı Emniyet Amiri Samuel İzisel, Roma Hukuku
Ordinaryüs Profesörü Mişon Ventura, DP'nin ilk gayrimüslim
milletvekili avukat Salamon Adato ve Tek Parti döneminin
bağımsız milletvekili Prof. Dr. Samuel Abrevaya. Gayrimüslimleri
Türkleştirme politikalarının aktif savunucusu olan bu kişilerin
hayat hikâyeleri, sözkonusu politikaların ‘ruhunun' ve etkilerinin
daha iyi anlaşılmasını sağlıyor. “Yirmi kur'a gayrimüslim
ihtiyatlar” olayı ve 1933'te Türkiye'ye gelen Yahudi asıllı Alman
bilim adamlarına yönelik tepkilerin irdelendiği bölüm de,
Tek Parti döneminde ayrımcılık ve yabancı düşmanlığını
aydınlatmasıyla, bu tasviri tamamlamaktadır. Kitabın önemli bir
katkısı, bir ailenin katledilmesi olayı vesilesiyle, Urfa Yahudilerinin
bu şehirdeki son yıllarını anlatan ve onların buradaki varlığını
hatırlatan bölümdür. Kitabın bir başka bölümünde, İkinci Dünya
Savaşı yıllarında Nazi Soykırımı'ndan kaçarak İngiliz mandası
altındaki Filistin'e gitmeye çabalayan Yahudi mültecileri taşıyan
gemilerin dramatik öyküleri yer alıyor. “Arşivden Sayfalar” başlıklı
bölümdeki makalelerde ise, 20. yüzyılın başında İstanbul'un
fuhuş âleminde Yahudilerin etkinliği; ve son yıllarda çok tartışılan
“Sabetaycılık” konusu ele alınmakta.