ALEVİLİĞİN DOĞUŞU _{Kızılbaş Sufiliğinin Toplumsal ve Siyasal Temelleri 1300- 1501}

“Bu çalışma Kızılbaş-Alevi dindarlığının ‘neleri' değil ‘nasılları' ile
ilgilenmektedir. Kızılbaş sufiliğinin oluşum sürecini çevreleyen
toplumsal ve siyasal muhiti incelemek suretiyle, onun yarattığı dindarlık
biçiminin ideolojik, itikadi ve ameli kalıplarının arka plan referanslarını
ortaya çıkarmayı denedim. Esasen kendi iç geleneğinde Muhammed
Ali Yolu olarak adlandırılan Kızılbaş-Alevi dindarlığının inanç ve ritüel
boyutlarını anlayabilmek için öncelikle bu ‘bilinçaltı yapıları'nı oluşturan
arka planın belirlenmesi gerekiyordu.”
Rıza Yıldırım, 14.-15. yüzyıl dönümünün büyük toplumsal ve siyasal
çalkantıları içinde Anadolu'da Aleviliğin doğuşunun “macerasını”
anlatıyor.
Göçebe Türkmenler Anadolu'ya göçe durdukları 12.-13. yüzyıllarda,
eski Türk, Mezopotamya ve Anadolu gelenekleri ve inançlarıyla
müslümanlığı nasıl bağdaştırdılar; nasıl bir dindarlıkla geliştirdiler?
Göçebe-aşiret yaşam tarzına dayalı sosyo-politik düzenle, İran-İslâm
kültürü ve yerleşikliğe dayanan toplum yapısı arasındaki gerilim nasıl
evrildi ve Osmanlı devletiyle ilişkileri nasıl “yoldaşlıktan düşmanlığa”
dönüştü? Bu süreçte tabandaki Türkmen dindarlığı ile Safevi doktrini
ve Şah İsmail etkisinin bileşimi nasıl Kızılbaş sufiliğini meydana getirdi?
Bir devrim ideolojisi mahiyeti taşıyan ancak “devlet” olacak teolojik ve
hukuki aygıtları bulunmayan bu oluşum, Çaldıran Savaşı'nın ardından
nasıl bir değişime uğradı ve Mehdici-devrimcilikten uzaklaşarak
Osmanlı dünyası içinde “yerleşmeye” yöneldi? Hem son derece ayrıntılı,
canlı bir hikâye hem de tarihi “anlamanın” yordamını gösteren, güçlü bir
teorik analiz.